– Hvernig hugmyndakerfi markaðshyggju varð að meginstraumi.
Íslenska einkavæðingin var fyrst og fremst rekin áfram af hugmyndafræði ekki sem verkfæri tekjuöflunar fyrir hið opinbera. Fjöldi Íslenskra ríkisfyrirtækja var einkavæddur á árunum 1992 – 2007. Ber þar helst að nefna fyrirtæki eins og Landssímann, Sementsverksmiðjuna, Fjárfestinga- banka atvinnulífsins, Búnaðarbanka, Landsbanka og Íslandsbanka. Fyrsta einkavæðingaverkefni Framkvæmdanefndar um einkavæðingu var salan á Gutenberg prentsmiðjunni árið 1992.
Krataeimreiðin
Samstarfssamningur ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokksins sem leidd var af Davíð Oddssyni, núverandi ritstjóra Morgunblaðsins, og Jóni Baldvini Hannibalssyni, þáverandi formanni Alþýðuflokksins, markar upphaf skipulagðar einkavæðingar með rætur í hugmyndafræði fremur en að vera tilfallandi aðgerð. Vissulega höfðu ríkiseignir áður verið seldar en skipulögð herferð einkavæðingar hefst með samstarfssamningi flokkanna. Með samstarfi um stórfellda einkavæðingu þvert á vinstri og hægri ás stjórnálanna urðu kaflaskil í hugmyndafræðilegum átökum, þeim er staðið höfðu í vegi fyrir einkavæðingu.
Tekjuöflun ekki aðalatriði
Hugtakanotkun sú er finna má í samstarfssamningi flokkanna tveggja vekur athygli í ljósi þess hve keimlík hún er þeirri orðræðu sem beitt var af breska Íhaldsflokknum, undir stjórn Margrétar Thatcher, sem stýrði einhverjum mestu og hröðustu einkavæðingaaðgerðum Vestur-Evrópu. „Eitt meginverkefna ríkisstjórnarinnar á kjörtímabilinu verður að lækka ríkisútgjöld, breyta ríkisfyrirtækjum í hlutafélög, hefja sölu þeirra, þar sem samkeppni verður við komið, breyta þjónustustofnunum í sjálfstæðar stofnanir sem taki í auknum mæli gjöld fyrir veitta þjónustu. Verkefni í ríkisrekstri verða boðin út,” segir í verkefnalýsingu samstarfssamnings fyrstu ríkisstjórnar Davíðs Oddsonar. Þá segir í samstarfssamningum að aðgerðir ríkisstjórnarinnar muni miða að því að rjúfa kyrstöðu og auka verðmætasköpun en um leið tryggja stöðugleika. Höft og einokun verði afnumin og ríkisfyrirtæki undirbúin til sölu. Í sama samningi er þörfin til að örva efnahagslífið sett fram sem sem nauðsynlegur liður í að tryggja sjálfstæði þjóðarinnar og því lofað að settar verði reglur um samskipti almennings og fyrirtækja. Þá lofar ríkisstjórnin löggjöf gegn hringamyndun. Nokkrum áður síðar var Baugur, en nafnið þýðir hringur, langsamlega stærsta fyrirtæki landsins með ráðandi stöðu á smásölumarkaði og aðilar tengdir Baugi um leið með ríkjandi eignarhlut í fjölmiðlum.
Breyttur heimur og stöðnun
Fylgjendur Thatchers beittu svipuðu orðfæri til að sannfæra kjósendur Íhaldsflokksins og svo breskan almenning um nauðsyn þess að brjóta upp eignasamsetningu atvinnulífsins með stórfeldum einkavæðingum ríkisfyrirtækja. Íhaldsflokkurinn ýtti þannig kerfisbundið undir hugmyndina um hið opinbera væri stofnun sem væri afar fjarlæg almenningi; undir hæl sjálfselskra embættismanna sem eyði fé langt umfram getu og neiti kerfisbundið að horfast í augu við nýja tíma og tileinka sér skilvirkari leiðir við vinnu sína. Um leið var ýtt undir þá hugmynd að sjálfselsk verkalýðsfélög væru ástæða flestra vandamála samfélagsins. Vinnandi fólk eins og aðrir yrðu að taka á eigin herðar byrðar breyttra tíma. Hagsmunir vinnandi fólks væru í raun þeir sömu og atvinnurekenda. Sátt um breytingar væri því öllum til góðs. Í samstarfssamningi Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins var einmitt talað um sáttargjörð um sanngjörn laun og lækkun skatta en boðuð var aukin gjaldtaka fyrir veitta þjónustu. Í þessu samhengi má svo nefna Þjóðarsáttina, svokölluðu sem er sögulega afar vinsæl aðgerð enda kom samningurinn á stöðugleika eftir langvarandi verðbólgu. Hins vegar hefur verið bent á að Þjóðarsáttin íslenska hafi átt þátt í að samtvinna hagsmuni verkalýðs og fjármagnseigenda og um leið hafi hún veikt hugmyndafræðilegan styrk stéttarfélaga launafólks. Þetta kemur meðal annars fram í rannsókn Eiríks Bergmanns prófessors í stjórnmálafræði. „Út úr þjóðarsáttinni verður til það lífeyrissjóðskerfi sem er undir stjórn verkalýðshreyfingarinnar. Lífeyrissjóðirnir verða smám saman mestu fjármagnseigendur í landinu. Allt í einu verða hagsmunir verkalýðshreyfingarinnar beintengdir við hagsmuni fjármagnseigenda. Þetta dregur máttinn úr baráttu verkalýðshreyfingarinnar fyrir launakjörum almennings. Þessi partur verkalýðsbaráttunnar fer að fá miklu minna vægi því verkalýðshreyfingin fer að gæta hagsmuna fjármagnsins í staðinn fyrir að gæta hagsmuna launþega,” sagði Eiríkur í samali við Vísi árið 2012 þegar hann kynnti niðurstöður sínar.
What Possible Side Effects Does Eriacta Have? – There is the possibility of experiencing hearing changes such as having a ringing sensation in the ears. – There is also the possibility of experiencing changes in one’s order viagra online vision such as failure to tell color differences or having a blurred vision. – Fast and irregular heartbeat may be experienced resulting from the procedures are known as angiograms. The effects of the combination of cipla generic viagra and protease inhibitor are not yet known. 9) Even if you have any doubt to levitra. If the drugs has outdated it is excellent to chat to see if you could decrease the dosage, or look for an all-natural choice to medicine. mouthsofthesouth.com canada viagra generic The water in the body also can order cheap viagra not bear if there is the insult of masculinity for intercourse.
Sala aldarinnar
„Hugmyndafræði markaðskerfis byggir á þeirri trú að vanhæfni stjórnvalda sé sjálfgefin,” skrifar James Meek blaðamaður og höfundur bókarinnar Einkaeyjan – Hvers vegna Bretland er nú í eigu annara (e. Private Island: Why Britain Now Belongs to Someone Else), nýútkominnar bókar um einkavæðingu Thatcers og afleiðingar hennar. Meek veltir fyrir sér goðsögnum einkavæðingarinnar í Bretlandi og fer yfir ríkjandi hugmyndir um Bretland fyrir og eftir. Meek segir í grein sem birt er á vef breska blaðsins the Guardian að þeir sem aðhyllist þessa hugmyndafræði telji skattheimtu kúgun í sjálfu sér. Meek lýsir því hvernig hugmyndafræði einkavæðingar og frjálshyggju náði almennri umræðu á sitt vald. Hann lýsir sýn talsmanna óherftrar markaðshyggju sem svo að þeir trúi raunverulega að girndin í auð sé ekki aðeins réttmæt heldur höfuðhvati alls árangurs. Þá séu svo að segja öllum þörfum mannfólksins mætt með sem bestum hætti á samkeppnismarkaði í einkaeigu. Meek lýsir því hvernig þessar hugmyndir smituðu samfélagið hægt og rólega og hvernig þær ýttu undir einkavæðingu af hugmyndafræðilegum ástæðum fremur en sem leið til að afla tekna fyrir samneyslu.
Kaflaskilin árið 1991
Meek telur að árið 1991 marki kaflaskil í Bretlandi og í heiminum og sé miðað við samstarfssamning ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks má færa rök fyrir því að á Íslandi hafi þetta ár skipt verulegu máli í einkavæðingarsögunni. Þetta sama ár hrundu Sovétríkin og skömmu síðar lýsti fræðimaðurinn Francis Fukoyama yfir „endalokum sögunnar”. Hugmyndafræðileg átök væru úr sögunni og framvegis myndi frjálshyggjan ríkja í efnahagsmálum og pólitík. Margrét Thatcher var leiðtogi breska Íhaldsflokksins á árunum 1975 til 1990 en forsætisráðherra frá 1979 til 1990. Það kann að koma lesendum spánskt fyrir sjónir að Meek telji kaflaskipti í átt til einkavæðingar fyrst hafa orðið eftir að pólitísk móðir engilsaxneska hagfræði- og stjórnmálamódelsins lét af völdum. Meek telur að það ár hafi orðið einskonar siðaskipti og hið nýja hugmyndakerfi hafi þaðan af smitað fleiri þætti samfélagsins en áður. Eftir 1991 varð stefna einkavæðingar meginstraumsstefna þvert á flokkslínur og mörk þjóðríkja. Röð sögulegra atburða hafi átt þátt í að veikja hugmyndafræðilega andstöðu gagnvart hugmyndaboði frjálshyggjunar.
Í því samhengi má benda á að New labour stefna breska verkamannaflokksins er í hugmyndafræðilegri mótun á þessum árum og nær raunar undirtökum á flokknum um miðjan tíundaáratuginn. Sé tilgáta Meek skoðuð með íslensk stjórnmál í huga, þá blasir við að þátttaka Alþýðuflokksins í upphafi hugmyndafræðilegrar einkavæðingar hafði mikið að segja til að frjálshyggja varð meginstraumur í íslenskri stjórnmálaumræðu.
Eimreiðin og Thatcher
Á árunum 1972 – 1975 gaf hópur ungra Sjálfstæðismanna út tímaritið Eimreiðina þar sem þeir boðuðu harðari frjálshyggju en þekkst hafði á Íslandi. Í hópnum voru m.a.: Baldur Guðlaugsson síðar ráðuneytisstjóri fjármálaráðuneytisins, Davíð Oddsson seinna borgarstjóri Reykjavíkur, forsætisráðherra Íslands og nú ritstjóri Morgunblaðsins, Geir H. Haarde seinna forsætisráðherra Íslands, Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands, Hrafn Gunnlaugsson kvikmyndagerðamaður, Jón Steinar Gunnlaugsson fyrrverandi hæstaréttardómari, Kjartan Gunnarsson fyrrverandi framkvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins, Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson fyrrverandi borgarstjóri Reykjavíkur, Þorsteinn Pálsson fyrrverandi ritstjóri Vísis, forsætisráðherra Íslands og ritstjóri Fréttablaðsins ásamt Þór Whitehead prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands. Hópurinn ruddi brautina fyrir hugmyndafræði frjálshyggju og þrýsti mjög á einkavæðingu ríkiseigna. Hópurinn sótti hugmyndir sínar til breska íhaldsflokksins sem og til Chicago-drengjana en þangaði sóttu breskir íhaldsmenn hugmyndir sínar. Þess skal þó getið að breskir frjálshyggjumenn sóttu í meira mæli en bandarískir til hagfræði Adams Smith, frá á 18. öld. Þrátt fyrir að Eimreiðarhópurinn hafi kynnt hugmyndir sýnar af mikilli elju og dugnaði framan af má segja að áhrif þeirra hafi náð nýjum hæðum þegar meðlimir hópsins náðu Sjálfstæðisflokknum á sitt vald. Fyrst með formannskjöri Þorsteins Pálssonar árið 1983 og síðar með kosningu Davíðs Oddsonar sem formanns.
Hvað fékkst fyrir eignirnar?
Algengt er að almenningur spyrji sig hvað fékkst fyrir seldar eignir enda einkavæðingu gjarnan fundin pólitísk fylgni með loforðum um að gróðinn fari í uppbyggingu innviða eða aukna samneyslu. Á Íslandi er einkavæðing Landssímans líklega besta dæmið en því fé sem fengið yrði úr þeirri sölu var meðal annars lofað til uppbyggingar hátæknisjúkrahúss. Þessi loforð eru merkileg í ljós þess að hámörkun verðs er sjaldan helsta markmið einkavæðinar. Nigel Lawson var ráðherra í ríkisstjórn Thatcher á níunda áratugnum og mikill stuðningsmaður einkavæðingaverkefnis Thatchers. Í endurminningum sínum segir hann verðmiða þeirra eigna sem seldar voru aldrei hafa skipt miklu máli. „Gróði fyrir ríkissjóð var ekki það sem knúði fyrst og fremst einkavæðinguna áfram,” segir hann. „… heldur trúin á hugmyndafræði markaðshyggju og vilji til dreifðara eignarhalds einkaeignar.” Séu ummælin skoðuð í íslensku samhengi er merkilegt að lesa aðsenda grein Hreins Loftsonar formans framkvæmdanefndar um einkavæðingu í Morgunblaðinu árið 1995. Þar segir Hreinn markmiðið að fá „eðlilegt” verð fyrir sölu eigna en „meginmarkmiðið er ávallt pólitískt”. Hann skýrir nánar: „Til hliðar við hin pólitísku og hagfræðilegu meginmarkmið einkavæðingar eru síðan önnur markmið eins og þau að sem flestir taki þátt í hlutabréfakaupum, að almenningur verði virkur þátttakandi í atvinnulífinu, og einnig að auka tekjur ríkissjóðs með sölu eigna og verja hluta söluandvirðisins til að efla rannsóknarstarfsemi í landinu.”
Dreift eignarhald
Markmið þau sem Hreinn lýsir tóna þannig ágætlega við markmið breskra einkavæðingasinna. Hver er árangurinn? Meek bendir á að áður en Thatcher komst til valda hafi um 40% hlutabréfa verið í höndum einstaklinga. Sú tala hafi verið komin niður í 30% árið 1981 og 12% árið 2013. Eitt markmið Íslensku einkavæðingarinnar var dreift og almennt eignarhald atvinnulífsins og framleiðslutækja. Efnahagshrunið leiddi í ljós mikla hringamyndum og krosseignartengsl íslensks atvinnulífs. Þá hefur einkavæðing stoðkerfa og innviða til að mynda lagnafyrirtækja og lestakerfis í Bretlandi leitt til þess að hin einkavæddu fyrirtæki eru raunar í eigu evrópskra ríkisfyrirtækja og fjárfestingasjóða. Íslendingar hafa ekki fetað á braut einkavæðingar innviða með sama hætti og Bretar en fyrr á árinu fjallaði Reykjavík vikublað um félagið Úrsus sem ætlar sér stóra hluti í fjárfestingu á innviðum og hefur þegar eignast stóran hlut í fyrirtæki sem dreifi neysluvatni, heiti vatni og rafmagni.